دربارة علل ایجاد و رشد سرطان، دانش محققان روز به روز بيش‌تر مي‌شود و همواره در جست‌وجوی راه‌های تازه‌تر و بهتری برای پیشگیری، تشخیص و درمان آن هستند؛ آنها همچنین در جست‌وجوی راه‌هایی هستند كه کیفیت زندگی مبتلایان به سرطان را در دورة درمان و پس از آن بهبود بخشد.

شناخت سرطان Understanding Cancer

سرطان از سلول‌ها ايجاد مي‌شود كه واحدهاي ساختماني بافت‌ها هستند، بافت‌ها اندام‌هاي بدن را مي‌سازند.

در شرايط عادی سلول‌ها، با توجه به نیاز بدن، رشد کرده تقسیم می‌شوند تا سلول‌های جدیدی بسازند و هنگامی‌که سلول‌هاي پیر شده می‌میرند سلول‌های جدید جایگزین آنها مي‌شوند.

گاهی، در این روند منظم اختلال ایجاد مي‌شود؛ يعني سلول‌های جدید زمانی که بدن به آنها نیاز ندارد تولید مي‌شوند و سلول‌های قدیمي‌هم در زمانی‌که باید، از بین نمي‌روند؛ این سلول‌هاي اضافي اغلب تشكيل توده‌اي از بافت را مي‌دهند كه تومور ناميده مي‌شود. این تومورها مي‌توانند خوش‌خیم یا بدخیم باشند. تومورهای خوش‌خیم سرطان نيستند. اين غدد به‌ندرت خطر جانی دارند.به‌طور كلي مي‌توان آنها را برداشت و اغلب دوباره رشد نمي‌کنند. به‌طور كلي سلول‌های آن به بافت‌های مجاور خود حمله نمي‌کنند. سلول‌های اين غدد به دیگر بخش‌های بدن منتشر نمي‌شوند.

تومورهای بدخیم (سرطاني)

جدي‌تر از تومورهاي خوش‌خیم هستند و معمولاً خطر جانی هم دارند. در بيش‌تر موارد مي‌توان آنها را برداشت، اما گاهی دوباره رشد مي‌کنند. سلول‌های آن مي‌توانند به بافت‌ها و اندام‌های مجاور خود حمله كرده به آنها نيز آسیب برسانند.

سلول‌های غدد بدخیم مي‌توانند از يك قسمت به دیگر اندام‌هاي بدن منتشر شوند. سلول‌های سرطانی از تومور اصلی (اولیه Primary) جدا شده وارد جریان خون یا دستگاه لنفاوي مي‌شوند؛ این سلول‌ها مي‌توانند به دیگر اندام‌ها حمله کرده تومورهای جدیدی تشكيل دهند و به آن اندام‌ها آسیب برسانند. انتشار سرطان متاستاز (Metastasis) نام دارد.

نامگذاری بيش‌تر سرطان‌ها براساس نام اندامي ‌است که سرطان در آن به‌وجود مي‌آید. برای مثال، سرطان ریه در ریه و سرطان پستان در پستان به‌وجود مي‌آید لنفوم سرطانی است که در دستگاه لنفاوی و لوسمي سرطانی است که در گلبول‌های سفید خون به‌وجود مي‌آید.

وقتی سرطان به قسمت دیگری از بدن منتشر شود و در آن تومور جدیدی به‌وجود ‌آورد، تومور جدید دارای همان نوع سلول‌های سرطانی و همنام تومور اولیه است. برای مثال، اگر سرطان پروستات به استخوان‌ها منتشر شود، سلول‌های سرطانی استخوان‌ها در حقیقت همان سلول‌های سرطانی پروستات هستند و نام بیماری، سرطان پروستات متاستاتيك است و نه سرطان استخوان، به همین دلیل روش درمانی آن، روش درمان سرطان پروستات است، نه سرطان استخوان. پزشکان گاهی تومور جدید را «بيماري دوردست» یا بیماری متاستاستيك مي‌نامند.

عوامل خطر (Risk Factors)

در بيش‌تر موارد پزشکان نمي‌توانند دلایل ابتلا به سرطان را توضیح دهند، اما تحقیقات نشان مي‌دهد برخی عوامل خطر مشخص، احتمال ابتلا به سرطان را افزایش مي‌دهند. در زیر برخی عوامل خطر بسیار رایج آمده است:

کهولت سن، دخانیات، اشعة خورشید، تشعشع يونيزان، برخي مواد شیمیایی و مصنوعات خاص، برخی ویروس‌ها و باکتری‌ها، برخی هورمون‌ها، سابقة ابتلا به سرطان در خانواده (توارث)، مشروبات الکلی، رژیم غذایی نامناسب، کمبود فعالیت بدنی یا اضافه وزن.

از بسیاری عوامل خطر فوق مي‌توان اجتناب كرد، اما از برخي دیگر مانند سرطان ارثي نمي‌توان جلوگيري کرد. همة افراد مي‌توانند با اجتناب از عوامل خطر حتي‌المقدور از خود بيش‌تر محافظت كنند.

اگر فکر مي‌کنید در معرض خطر ابتلا به سرطان قرار دارید، بهتر است با پزشک خود مشورت كرده از او دربارة راه‌هاي کاهش خطر و همچنين انجام مرتب معاینات عمومی سؤال کنید.

ممکن است چندین عامل مشتركاً باعث تبدیل سلول‌های طبیعی به سلول‌های سرطانی شوند. هنگامي‌که مي‌خواهید خطر ابتلا به سرطان را در خود بررسی كنيد، چند نکته را در نظر داشته باشید:

همه چیز سرطان‌زا نیست.

سرطان از آسيب‌هايي مثل ضرب دیدگی و کبودی ایجاد نمي‌شود. سرطان مسری نیست و هیچکس از دیگری سرطان نخواهد گرفت، ولي انواع خاصی از ویروس‌ها یا باکتری‌ها ممکن است خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها را افزایش دهند. لزوماً ‌وجود یک یا چند عامل خطر در فرد به معنی ابتلا به سرطان نیست و ممكن است بيش‌تر آنهايي که دارای عوامل خطر در بدن هستند، هرگز سرطان نگيرند. برخی افراد در برابر عوامل خطر از دیگران حساس‌ترند.

کهولت سن Growing Older

کهولت سن مهم‌ترین عامل ایجاد سرطان است و بيش‌تر سرطان‌ها در افراد بالای 65 سال اتفاق مي‌افتد؛ اما در عين حال افراد در هر سنی، حتی کودکی، نیز ممکن است به سرطان مبتلا شوند.

دخانیات (Tobacco)

بنابر گفته معاونت وزارت بهداشت درمان سالانه 50 هزار مورد مرگ و مير ناشي از استعمال دخانيات در ايران رخ مي‌دهد.

استفاده از محصولات تنباكو و يا قرار داشتن پیوسته در معرض دود آن (قرار داشتن در محیط و بودن در معرض دود غیر مستقیم) خطر ابتلا به سرطان را افزایش مي‌دهد.

افراد سیگاری بيش از ديگران در خطر ابتلاي به سرطان‌های ریه، حنجره، دهان، مری، مثانه، کلیه، حلق، معده، لوزالمعده و دهانة رحم هستند.

همچنین احتمال ابتلای آنها به لوسمي ميلوئيدها (سرطانی که در گلبول‌های خون به‌وجود مي‌آید) بيش‌تر است.

استفاده از دخانیات بدون دود (تنباکوی استنشاقی یا جویدنی) خطر ابتلا به سرطان دهان را، افزایش مي‌دهد.

ترک سیگار برای تمامی افراد سیگاری – حتی اگر سال‌های متمادي سیگار كشيده باشند– بسیار ضروري است. و در مقايسه با آنهايي كه به کشیدن سیگار ادامه می‌دهند افراد ترك كرده كم‌تر در معرض خطر ابتلا به سرطان قرار دارند (اما در مجموع درصد سرطان در افرادی که هیچگاه از دخانیات استفاده نکرده‌اند باز هم كم‌تر است.

ترک سیگار همچنین در افرادی که قبلاً سرطان داشته‌اند می تواند خطر ابتلا به دیگر سرطان‌ها را کاهش دهد. امكانات و روش‌هاي بسیاری برای ترک سیگار وجود دارد:

پزشکان و دندانپزشکان می‌توانند به مراجعين خود در یافتن مراکز ترک سیگار یا متخصصان این کار کمک کنند.

پزشکان و دندانپزشکان می توانند درمان‌هاي دارویی یا برچسب‌های پوستی، آدامس، قرص‌های مکیدنی و اسپری‌هاي استنشاقی را براي جايگزيني نيكوتين تجويز کنند.

اشعه خورشید (Sunlight)

پرتوی (UV (Ultra Violet از اشعة خوشید، لامپ‌های آفتابی و دستگاه‌های برنزه کننده ساطع مي‌شود. این اشعه موجب پیری زودرس پوست و آسیب‌دیدگی آن مي‌شود و ممکن است به سرطان پوست منجر شود.

پزشکان به افراد تمام سنین توصیه مي‌کنند که کم‌تر در معرض تابش مستقيم نور خورشید و يا اشعه فرابنفش قرار بگيرند:

اجتناب از خورشید نیمروزی (از اواسط صبح تا اواخر بعد از ظهر) شديداً توصیه شده، همچنین بهتر است خود را از اشعه فرابنفش، كه از شن، آب، برف و یخ منعكس مي‌شود، نیز محافظت كنيد. پرتوی فرابنفش مي‌تواند از لباس‌های نازک، شیشة خودرو و پنجره‌ها عبور کند.

از پیراهن‌های آستین بلند، شلوارهای بلند، کلاه لبه‌دار و عینک‌های آفتابی با لنز جاذب فرابنفش استفاده كنيد.

استفاده از کرم‌های ضد آفتاب مي‌تواند از ابتلا به سرطان پوست جلوگیری کند، به‌خصوص كرم‌هايي با فاكتور محافظتی در برابر خورشید حداقل 15. اما استفاده از کرم‌های ضدآفتاب نمي‌تواند به اندازة قرار نگرفتن در معرض آفتاب و پوشیدن لباس مناسب از پوست محافظت كند.

از لامپ‌ها و دستگاه‌های برنزه کننده استفاده نکنید؛ زيان آنها دست کمي‌از آفتاب ندارد.

تشعشع يونيزان

تشعشع يونيزان مي‌تواند موجب آسیب‌دیدگی سلول‌ها و ابتلا به سرطان شود. اینگونه تشعشعات، پرتوهایی هستند که از فضای خارج جو زمین، از غبار راديواكتيو، گاز رادون (Radon)، اشعة ايكس و منابع ديگر ايجاد مي‌شوند.

غبار رادیواکتیو ممکن است ناشی از حوادثي باشد که در نیروگاه‌های برق هسته‌ای اتفاق مي‌افتد و یا در روند تولید، آزمایش یا استفاده از سلاح‌های هسته‌ای به‌وجود مي‌آيد. خطر ابتلا به سرطان، به‌ويژه سرطان خون، تیروئید، پستان، ریه و معده در افرادی که در معرض غبار رادیواکتیو قرار دارند، افزایش مي‌یابد.

رادون نوعي گاز رادیواکتیو بي‌رنگ، بی‌بو و بی‌مزه و منشأ آن خاک و سنگ است؛ افرادی که در معادن کار مي‌کنند ممکن است در معرض گاز رادون قرار بگیرند. در برخی نقاط ممکن است گاز رادون در منازل نیز وجود داشته باشد. افرادی که در معرض استشمام گاز رادون قرار دارند، در خطر ابتلا به سرطان ریه هستند.

فرآیندهای پزشکی یکی از منابع معمول تشعشع هستند:

پزشکان از تشعشعات (پرتوي ایکس با میزان پایین) برای تصويربرداري داخلي بدن استفاده مي‌کنند. این تصاوير به تشخیص شکستگی استخوان و شناخت دیگر مشکلات کمک مي‌کند.

پزشکان از پرتودرماني (تشعشات در دز بالا که از دستگاه‌های بزرگ یا مواد رادیواکتیو ساطع مي‌شوند) برای درمان سرطان استفاده مي‌کنند.

خطر ابتلا به سرطان از اشعة x با دز كم بي‌نهايت پايين است اين خطر در پرتودرماني كمي بيش‌تر است.

اگر نگران هستید که تشعشعات ممکن است شما را در معرض خطر ابتلا به سرطان قرار دهد، بهتر است در اين مورد با پزشک خود مشورت كنيد.

اگر در ناحیه‌ای زندگی می کنید که در آن گاز رادون وجود دارد، بهتر است مقدار آن را در منزلتان اندازه‌گيري کنید. اندازه‌گيري میزان گاز رادون موجود در منزل بسيار ساده و ارزان است و مي‌توانيد در بيش‌تر ابزار فروشی‌ها وسايل مربوط به آن را بيابيد.

بهتر است از پزشک یا دندانپزشک خود درباره ضرورت انجام هر تصويربرداري با اشعة ایکس سؤال کنید؛ همچنین درباره پوشش‌هاي محافظ قسمت‌هایی از بدن که درون تصوير نیستند، نيز اطلاعات بگیرید.

مبتلایان به سرطان بهتر است با پزشک خود دربارة احتمال خطر ابتلا به نوع دیگری از سرطان، در اثر پرتودرماني، صحبت کنند.

خطر ابتلا به سرطان ناشي از اشعه ايكس كمي بيش‌تر از خطر ابتلا به سرطان ناشي از پرتودرماني است.

مواد شیمیایی خاص و دیگر مصنوعات Certain Chemicals And Other Substances

شاغلين بعضي مشاغل، مانند نقاش‌ها، کارگران ساختمانی و شاغلين در صنایع شیمیایی، بيش‌تر در معرض خطر ابتلا به سرطان قرار دارند. مطالعات نشان داده است که كار و تماس با آزبست (پنبه نسوز)، بنزن، بنزیدین، کادمیوم، نیکل یا وینیل کلراید مي‌تواند موجب ابتلا به سرطان شود.

برای کاهش تماس با فرآورده‌هاي زيان‌بار، چه در محل کار و چه در منزل، دستورالعمل‌ها و نکات ایمنی مربوط به آنها را با دقت مورد توجه قرار دهید. اگرچه خطر ابتلا در کارگرانی که سال‌ها با این مواد در تماس بوده اند بيش‌تر است، بهتر است هنگام کار با فرآورده‌هاي دفع آفات، روغن موتور سوخته، رنگ، حلال‌ها و دیگر مواد شیمیایی در منزل نيز احتیاط کنید.

برخی از ویروس‌ها و باکتری‌ها Some Viruses And Bacteria

برخی ویروس‌ها و باکتری‌ها ممکن است خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهند:

ویروس پاپیلوم انسانی (Human Papilloma Viruses): ابتلا به HPV يكي از دلايل اصلي سرطان دهانة رحم است؛ همچنین در ابتلا به دیگر سرطان‌ها نیز يكي از عوامل خطر به حساب مي‌آيد.

ویروس‌های هپاتیت B و C: سرطان کبد ممکن است سال‌ها بعد از ابتلا به هپاتیت B و C بروز کند.

ویروس لوسمي/لنفوم سلول‌هاي T انساني (Human T-cell Leukemia/Lymphoma Virus): ابتلا به HTLV-1 خطر ابتلای فرد به لنفوم و لوسمي را افزايش مي‌دهد.

ويروس نقص ايمني انسانيHuman Immunodeficiency Virus)HIV ) :ویروسی است که باعث بیماری ایدز مي‌شود. در افراد مبتلا به HIV خطر ابتلا به سرطان‌هایی مانند خون و نوع نادری از سرطان به نام ساركوم كاپوزي بسیار افزایش مي‌يابد.

ویروس اپشتين- بار (Epstian – Bar Virus) : عفونت ناشي از EBV مي‌تواند خطر ابتلا به لنفوم را افزايش دهد.

ویروس هريس انساني (Human Herpes Virus 8)(HHV8): این ویروس نيز مي‌تواند موجب بروز ساركوم کاپوزی شود.

هليكوباكترپيلوري: این باکتری مي‌تواند موجب زخم معده و همچنین سرطان‌های معده و لنفوم جدار معده شود.

از داشتن روابط جنسی نامطمئن و استفاده از سرنگ مشترک جداً خودداری كنيد. داشتن روابط جنسی با فردی که مبتلا به HPV است، ممکن است شما را نیز به این ویروس مبتلا كند. همچنین ممکن است از اين طریق و يا استفاده از سرنگ مشترک به هپاتیت B، هپاتیت C یا HIV مبتلا شوید.

بهتر است برای پیشگیری از هپاتیت B، خود را واکسینه كنيد. پرستاران و دیگر افرادی که در كار خود با خون انسان‌ها سروکار دارند، باید براي استفاده از اين واكسن با پزشک خود مشورت كنند.

اگر فکر می کنید در معرض ابتلا به HIV یا هپاتیت قرار داريد، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید چون این بیماری‌ها ممکن است علائم مشخصی نداشته باشند، اما آزمایش خون می‌تواند وجود ویروس را مشخص کند؛ اگر جواب مثبت باشد، پزشک می‌تواند روش‌های درمانی لازم را براي شما تجويز كند. همچنین می تواند روش‌های جلوگیری از انتقال ویروس به دیگران را به شما آموزش دهد.

اگر ناراحتی معده دارید، به پزشک مراجعه كنيد؛ ابتلا به H. Pylori قابل تشخیص و درمان است.

برخي هورمون‌ها (Certain Hormones)

ممکن است پزشکان برای مشکلاتی مانند گُر گرفتگی، خشکی واژن و پوکی استخوان که احتمالاً در دوران یائسگی(Menopause) ایجاد مي‌شوند، برخی هورمون‌ها (مثلاً استروژن به تنهایی یا استروژن به مراه پروژسترون) را تجویز كنند؛ اما مطالعات نشان داده که هورومون درمانی مربوط به یائسگی ممكن است عوارض جانبی خطرناکی داشته باشد. هورمون‌ها مي‌توانند خطر ابتلا به سرطان پستان، سکته قلبی، سكتة مغزي یا لخته شدن خون را افزایش دهند.

دی اتیل استیل بسترول یا (Diethylstilbestrol) (DES)، نوعی استروژن است که بين سال‌های 1940 تا 1971 در ایالات متحده برای برخی زنان باردار تجویز مي‌شد؛ در زنانی که در طول دوران حاملگی DES مصرف کنند، خطر ابتلا به سرطان پستان کمي افزایش مي‌یابد و دخترانشان نیز بيش‌تر از ديگران در معرض خطر ابتلا به نوع نادري از سرطان دهانة رحم قرار دارند. ولي عوارض این هورمون بر روی پسران این زنان هنوز در دست بررسی است.

زنانی که DES مصرف کرده‌اند و دخترانی که پیش از تولد در معرض DES قرار داشته اند بهتر است دربارة انجام برخی آزمایشات با پزشک خود مشورت كنند.

خانمی که در دوران يائسگي قصد هورمون‌درمانی دارد، بهتر است قبلاً با پزشک خود دربارة فواید و زیان‌های این روش مشورت كند.

سابقة ابتلا به سرطان در خانواده (Family History Of Cancer)

بيش‌تر سرطان‌ها به دلیل تغییرات ژنتیکی (جهش‌هايی در ژن) است. یک سلول طبیعی معمولاً پس از یک سلسله تغییر و تحول در ژن‌ها، به سلول سرطانی تبدیل مي‌شود. مصرف دخانیات، برخی ویروس‌ها و بالاخره بعضي عوامل که در شیوة زندگی شخص یا محیط زیست وی وجود دارند، ممكن است در گونه‌های خاصی از سلول‌ها این تغییرات را ایجاد کنند.

برخی تغییرات ژنتیکی که موجب افزايش خطر ابتلا به سرطان مي‌شود، مي‌تواند ارثي باشد و از والدین به فرزندان منتقل شود؛ این مشكل از بدو تولد در تمام سلول‌های بدن نوزاد وجود دارد.

معمولاً سرطان از نسلی به نسل دیگر منتقل نمي‌شود؛ با این وجود، ابتلا به برخی انواع سرطان در بعضی خانواده‌ها بيش‌تر است. برای مثال، ملانوم و سرطان‌های پستان، تخمدان، پروستات و روده بزرگ ممکن است در خانواده‌ای به شکل ارثی وجود داشته باشد. ابتلا به نوع خاصی از سرطان در افراد متعدد یک خانواده، در اكثر موارد ممکن است ناشي از تغییرات ژنتیکی موروثی باشد و احتمال ابتلا به سرطان را در افراد آن خانواده افزایش ‌دهد؛ هر چند عوامل زیست محیطی نیز مي‌توانند در این خصوص تأثیر گذار باشند. با اين همه، موارد متعدد بروز نوع خاصي از سرطان در یک خانواده، اغلب اتفاقی است.

الکل Alcohol

مصرف طولانی مدت مشروبات الکلی، خطر ابتلا به سرطان‌های دهان، حلق، مری، حنجره، کبد و پستان را افزایش مي‌دهد. هر چه میزان مصرف بالاتر باشد، خطر ابتلا نیز بيش‌تر مي‌شود؛ در صورتی‌که فرد الکلی دخانیات نیز مصرف کند، خطر بروز بيش‌تر اين سرطان‌ها افزایش مي‌یابد.

اگر فکر می کنید در خانواده‌تان، مواردي از ابتلا به سرطانی خاص به‌طور ارثي وجود دارد، بهتر است با پزشک خود در این‌باره صحبت کنید. تا وی راه‌هایی برای کاهش خطر ابتلا به آن نوع سرطان را به شما پیشنهاد کند. همچنین پزشکتان می تواند با دستور انجام آزمایش‌هایی، سرطان را در مراحل ابتدایی شناسایی کند.

شاید بهتر باشد از پزشکتان بخواهید اطلاعاتی درباره آزمایشات ژنتیکی در اختیار شما قرار دهد. این آزمایش‌ها می تواند تغییرات ژنتیکی موروثی خاصی را مشخص كند که خطر ابتلا به سرطان را افزایش می دهند. اما به ارث بردن تغییر ژنتیکی حتماً به‌معنای ابتلا به سرطان نیست؛ به این معناست که احتمال ابتلا به سرطان در آن فرد بيش‌تر است.

رژیم غذایی نامناسب، کمبود فعالیت بدنی یا اضافه وزن  Poor Diet, Lack Of Physical Activity, Or Being Overweighted

افرادی که رژیم غذایی نامناسب، تحرک بدنی کم و یا اضافه وزن دارند، بيش‌تر در خطر ابتلا به انواع خاصی از سرطان هستند؛ به‌عنوان مثال، مطالعات نشان مي‌دهد افرادی که رژیم غذایی پر چربی دارند، از نظر ابتلا به سرطان‌های روده بزرگ، رحم و پروستات بيش‌تر در خطر قرار دارند. فعالیت بدنی کم و اضافه وزن نيز از جمله عواملی هستند که خطر ابتلا به سرطان‌های پستان، روده بزرگ، مری، کلیه و رحم را افزایش مي‌دهند.

داشتن رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی و داشتن وزن متعادل می‌تواند تا مقدار زيادي خطر ابتلا به سرطان را کاهش دهد. پزشکان موارد زیر را توصیه می کنند:

تغذیة خوب: یک رژیم غذایی سالم، شامل غذاهایی است که سرشار از فیبر، ویتامین و مواد معدنی باشد. این رژیم شامل نان‌های سبوس دار (تهیه شده از آرد کامل)، حبوبات و مصرف 5 تا 9 وعده میوه و سبزیجات، در روز است؛ همچنين در اين رژيم بايد مصرف غذاهای پرچرب (مانند کره، شیر پر چرب، غذاهای سرخ شده و گوشت قرمز) محدود شود.

داشتن فعالیت بدنی و وزن متعادل: فعالیت بدنی به کنترل وزن و کاهش چربی بدن کمک مي‌کند. بيش‌تر متخصصان معتقدند فعالیت متعادل بدنی (مانند پیاده روی سریع) ، هفته‌ای 5 روز یا بيش‌تر و دست کم به مدت 30 دقیقه، برای بزرگسالان بسیار مفید است.

انجام آزمایشات غربالگری (Screening)

برخی از سرطان‌ها را مي‌توان پیش از آنکه در بدن علائمي‌ ایجاد کنند تشخیص داد. آزمایشات براي تشخیص سرطان (یا شرایطی که ممکن است منجر به سرطان شود) را در مورد افرادی که علائمي ‌از سرطان در آنها ظاهر نشده است آزمایشات غربالگری (Screening) مي‌نامند.

آزمایشات غربالگری مي‌تواند در تشخیص و درمان زود هنگام برخی از سرطان‌ها به پزشکان کمک کند. و به‌طور كلي، اگر سرطان زود تشخیص داده شود درمانش آسان‌تر و مؤثرتر خواهد بود.

از آزمایشات غربالگری در تشخیص سرطان‌های پستان، رحم، روده بزرگ و راست‌روده بسيار استفاده مي‌شود:

در مورد سرطان پستان: ماموگرافي (عکس‌برداری از پستان با اشعه ایکس) بهترین ابزار پزشکان برای تشخیص زودهنگام سرطان پستان است. ماموگرام (Mammogram)، تصويری از سینه است که به‌وسیله اشعه ایکس گرفته مي‌شود. به بانوان بالای چهل سال توصیه مي‌شود حداقل هر یک یا دو سال یکبار ماموگرام انجام دهند. بانوانی که خطر ابتلایشان به سرطان پستان از حد متوسط بالاتر است، بهتر است دربارة انجام ماموگرام پیش از 40 سالگی و تعداد دفعات آن‌ با پزشك خود مشورت كنند.

در مورد سرطان گردن رحم: از آزمون پاپ‌اسمير برای بررسی سلول‌های گردن رحم استفاده مي‌شود؛ پزشک ابتدا از سلول‌های رحم نمونه‌برداری مي‌کند و سپس در آزمایشگاه این نمونه برای تشخیص سرطان، یا تغییراتی که ممکن است به سرطان منجر شود (از جمله تغییراتی که ممکن است بر اثر ویروس پاپیلوم انسانی – مهم‌ترین عامل ایجاد سرطان گردن رحم- ایجاد شده باشد )، بررسی مي‌شود. بانوان باید سه سال پس از ازدواج (داشتن آمیزش جنسی) یا پس از 21 سالگی (هر کدام زودتر پیش آمد)، آزمون پاپ‌اسمير را انجام دهند. بيش‌تر بانوان باید دست کم هر سه سال یکبار این آزمايش را انجام دهند.

در مورد سرطان روده بزرگ و راست‌روده: آزمون‌هاي غربالگري برای تشخیص پولیپ ، سرطان یا دیگر ناراحتی‌های روده بزرگ و راست‌روده،مورد استفاده قرار مي‌گيرد. افراد بالای 50 سال حتماً باید مورد آزمایشات غربالگری قرار گیرند؛ افرادی هم که خطر ابتلایشان به سرطان روده بزرگ و راست‌روده، بالاتر از حد متوسط است، بهتر است پیش از 50 سالگی، درباره انجام این آزمایشات و دفعات آن با پزشك خود مشورت كنند.

آزمون خون مخفي مدفوع (Fecal Occult Blood Test): گاهی اوقات توده سرطانی یا پولیپ، خونریزی مي‌کند. این آزمایش مي‌تواند مقادیر بسیار اندک خون را در مدفوع مشخص کند.

آندوسكوپي سيگموييد: در این روش، پزشک داخل راست‌روده و قسمت تحتانی روده بزرگ را با یک لوله مخصوص به نام سیگمویدوسکوپ (Sigmoidoscope) معاینه مي‌کند؛ معمولاً پزشکان مي‌توانند با این لوله پولیپ‌ها را هم بردارند.

آندوسكوپي رودة بزرگ (کولنوسکوپی): در این روش، پزشک داخل راست‌روده و تمام روده بزرگ را با استفاده از لوله مخصوص و بلندی به نام کولنوسکوپ (Colonoscope) معاینه مي‌کند. پزشکان در اين روش هم مي‌توانند پولیپ‌ها را بردارند.

تنقیه باریوم با وضوح دوگانه (Double-contrast Barium Enema): این آزمایش شامل چندین بار عکسبرداری با اشعه ایکس از روده بزرگ و راست‌روده است؛ بیمار را با محلول باریوم تنقيه كرده سپس هوا را به درون راست‌روده پمپاژ مي‌کنند. وجود باریوم و هوا در روده‌ها موجب بالا بردن کیفیت عکس‌ها مي‌شود.

معاينه راست‌روده با انگشت (Digital Rectal Exam): معاينه راست‌روده معمولاً يكي از معاینات اولية باليني است. پزشك متخصص دستکشی طبی به دست كرده، آن را چرب مي‌كند و با انگشت به معاینه درون مقعد مي‌پردازد تا نواحی غیرعادی را شناسایی کند. معاينه راست‌روده با انگشت فقط امكان معاينه پایین‌ترین قسمت راست‌روده را مي‌دهد.

ممکن است دربارة آزمایشات جديد تشخیص سرطان، برای دیگر قسمت‌های بدن، نيز مطالبی شنیده باشید. ولي ما در حال حاضر، از احتمال نجات جان شما به‌وسيله آزمایشات غربالگری ديگر چندان اطلاعی در دست نداریم. پايگاه علمي، پزشكي و آموزشي مؤسسة تحقيقات، آموزش و پيشگيري سرطان (www.ncii.ir) نتايج تحقیقاتی را که به‌منظور آگاهی بيش‌تر دربارة آزمایشات غربالگری مخصوص سرطان‌های پستان، دهانة رحم، رودة بزرگ، ریه، تخمدان، پروستات و پوست انجام مي‌شود، دنبال مي‌کند. به قسمت انتظارات از تحقیقات بر روی سرطان مراجعه کنید.

پزشکان قبل از توصیة آزمایش غربالگری عوامل بسیاری را در نظر مي‌گیرند. برای آنها عوامل مرتبط با آزمایش و نوع سرطانی که ممکن است با انجام آن آزمایش تشخیص دهند از اهمیت فراواني برخوردار است؛ آنها همچنین به‌میزان خطر ابتلای فرد به انواع خاصی از سرطان توجه ویژه نشان مي‌دهند. برای مثال پزشک در اين مورد سن، سوابق پزشکی، سلامت عمومی، سابقه خانوادگی و شیوة زندگی فرد را در نظر مي‌گيرد و به‌میزان دقت آزمایش نیز توجه دارد. علاوه براين، پزشکان زیان‌های جانبي آزمایشات غربالگری را نیز مدنظر قرار مي‌دهند. به‌علاوه، اگر آزمایش‌هاي غيرطبيعي به‌معني وجود سرطان باشد، آنها خطر آزمایشات پيگيري و نيز خطرات عمل‌های جراحی لازم را هم در نظر مي‌گیرند. پزشکان در صورت تشخیص سرطان، به خطرات و مزایای درمان و به‌میزان کارایی و عوارض جانبی آن هم توجه دارند.

ممكن است بخواهيد با پزشک خود درباره زیان‌ها و مزایای احتمالی آزمایشات تشخیص سرطان صحبت کنید؛ اما در نهایت امر تصمیم به انجام آزمایشات غربالگری – مانند بسیاری ديگر از اين نوع تصمیمات – تصمیمي ‌شخصی است، هر فرد پس از آگاهی از مزایا و زیان‌های این آزمایشات باید خود در این باره تصمیم بگیرد.

علائم سرطان (Symptoms)

سرطان علائم زیادی دارد كه برخی از آنها در زیر آمده‌اند:

وجود توده یا ضخيم‌شدگي در پستان یا دیگر قسمت‌های بدن

رشد خال جدید یا تغییراتی در خال قدیمی

زخمي‌که التیام نمي‌یابد

خشونت در صدا یا سرفه‌ای که از بین نمي‌رود

تغییراتی در اجابت مزاج يا دفع ادرار

ناراحتی پس از خوردن غذا

وجود مشکلاتي در بلع

افزایش یا کاهش بی دلیل وزن

ترشحات یا خونریزی‌هاي غیر منتظره

احساس ضعف یا خستگی شدید

در بيش‌تر مواقع این علائم، به معنی وجود سرطان نیستند همچنين ممکن است به دلیل وجود تومور خوش‌خیم یا دلایل دیگر باشند و تنها پزشک مي‌تواند در این مورد نظر دهد. شخصی که این علائم یا تغییرات دیگري در او مشاهده شود باید هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه كند تا مشکلاتش تشخیص داده شده درمان شود.

معمولاً سرطان در مراحل اولیه درد ندارد؛ با مشاهدة برخی از اين علائم فوراً به پزشک مراجعه كنيد و صبر نکنید تا درد شروع شود.

تشخیص بیماری (Diagnosis)

اگر برخی علائم سرطان در شما آشكار شد و یا نتایج آزمایشات غربالگری مثبت بود، پزشک است که بايد تشخيص دهد این علائم و نتایج واقعاً مربوط به سرطان است یا دلایل دیگری دارد؛ پزشک احتمالاً سوابق پزشکی شخصی و خانوادگيتان را جویا مي‌شود و از شما معاينة باليني به عمل مي‌آورد؛ او همچنین ممکن است دستور انجام برخی آزمون‌هاي آزمایشگاهی، تصوير‌برداری با اشعة ایکس یا دیگر آزمايش‌ها و فرایندهای پزشکی را صادر کند.

آزمون‌هاي آزمایشگاهی (Lab Tests)

آزمایش خون، ادرار یا دیگر مايعات بدن مي‌توانند به پزشک در تشخیص بيماري کمک کنند. این آزمایش‌ها مي‌توانند کیفیت کار یک اندام (مثلاً کلیه) را نشان دهند، از طرفی وجود بیش از حد برخی مواد در نمونه‌هاي آزمايش شده ممکن است نشانة سرطان باشد؛ به این مواد در اصطلاح نشانگرهاي تومور گفته مي‌شود. با این همه، تنها نتایج غیر عادی در آزمایشات دلیل قطعی وجود سرطان نیست و پزشکان نمي‌توانند تنها به نتایج آزمایش‌ها بسنده کنند.

عکس‌برداری (Imaging Procedures)

در روش‌هاي تصويربرداري تصاویری از داخل بدن تهیه مي‌شود که به پزشک در تشخیص تومور کمک مي‌کند. این تصاویر را به چند شیوه مي‌توان تهیه كرد:

تصويربرداري با اشعة ایکس (X-Rays): تصويربرداري با اشعة ایکس رایج‌ترین شیوة تهیة تصویر از اندام‌ها و استخوان‌های داخل بدن است.

سی.تی.اسکن (CT Scan): دستگاه تصويربرداري با اشعة ایکسی است که به یک رایانه متصل است و مي‌تواند از اندام‌ها مجموعه‌ای از تصاویر با جزئیات بيش‌تر تهیه کند. در این نوع تصويربرداری، به‌منظور بررسی آسان‌تر و دقيق‌تر تصاویر، معمولاً ماده‌ای حاجب مشخص‌کننده به فرد (مثلاً رنگ خوراکی مخصوص) خورانده مي‌شود.

اسکن هسته‌اي (Radionuclide Scan): در این نوع تصويربرداری مقدار کمي مواد رادیواکتیو به شخص تزریق مي‌شود؛ این مواد از طریق جریان خون در اندام‌ها و استخوان‌های خاص متراكم مي‌شود و یک اسکنر هم میزان رادیواکتیويته را در اندام‌ها اندازه‌گیری و محل آن را مشخص كرده و از استخوان‌ها و اندام‌ها فيلم‌ها و تصاویری بر روی صفحة نمایش رایانه ثبت مي‌کند. لازم به يادآوري است كه بدن مواد رادیواکتیو را به سرعت دفع مي‌کند.

سونوگرافي (Ultrasound): دستگاه سونوگرافي، امواجی صوتی تولید مي‌کند که گوش انسان قادر به شنیدن آنها نیست. این امواج پس از برخورد به بافت‌های داخلی بدن منعکس مي‌شوند و سپس رایانه انعكاس این امواج را دریافت و تصویری ایجاد مي‌کند که سونوگرام نامیده مي‌شود.

ام.آر.آی (MRI): يك آهن‌رباي بسیار قوی که به رایانه متصل شده و از آن برای گرفتن عکس‌هایی دقيق از درون بدن استفاده مي‌شود. پزشک مي‌تواند این تصاویر را بر روی یک صفحه نمایشگر (یا پس از چاپ، بر روی یک فیلم) مشاهده و بررسی كند.

PET اسكن (PET Scan): در این روش به شخص مقدار کمي مواد رادیواکتیو تزریق مي‌شود و دستگاهی تصاویری مي‌گیرد که فعالیت‌های شیمیایی بدن را نشان مي‌دهد؛ سلول‌های سرطانی معمولاً به صورت نواحی بیش از حد فعال نمایان مي‌شوند.

نمونه‌برداری (Biopsy)

پزشکان در بيش‌تر موارد برای تشخیص سرطان به نمونه‌برداری(Biopsy) نياز دارند. برای اين كار، پزشک نمونه‌ای از بافت مشكوك را به آزمایشگاه مي‌فرستد و متخصص آسیب شناس (Pathologist) آن را زیر میکروسکوپ بررسی مي‌کند. نمونه‌برداری به طرق مختلف انجام مي‌گيرد:

به‌وسیله سوزن: پزشک برای نمونه‌‌برداري از بافت یا مایع مي‌تواند از سوزن استفاده کند.

به‌وسیله آندوسکوپی: پزشک از لوله‌ باریک داراي نور (آندوسکوپ) برای مشاهده برخی نواحی درون بدن استفاده كرده به‌وسیلة آن از بافت‌ها نمونه‌برداري مي‌کند.

به‌وسیله جراحی: جراحی ممکن است كامل (Excisional) یا برشي (Incisional) باشد:

در نمونه‌برداری كامل، جراح کل تومور را بر مي‌دارد و اغلب برخی از بافت‌های سالم مجاور تومور نیز برداشته مي‌شوند.

در نمونه‌برداری برشي، تنها بخشی از تومور برداشته مي‌شود.

بهتر است پیش از نمونه‌برداری سؤالات زیر را از پزشکتان بپرسید:

برای نمونه‌برداری به کجا بايد بروم؟

نمونه‌برداری چقدر طول می کشد؟ آيا من هشيار خواهم بود؟ آيا دردناک است؟

خطری هم دارد؟ بعد از نمونه‌برداری احتمال عفونت یا خونریزی چقدر است؟

نتیجة آن در چه‌مدت مشخص می‌شود؟

اگر سرطان داشته باشم، چه‌کسی دربارة مراحل بعدي با من صحبت مي‌كند و چه‌وقت؟

مرحله‌بندي سرطان (Staging)

پزشك برای انتخاب بهترین روش درمان، باید از وسعت (مرحله) بیماری مطلع باشد. در مورد بيش‌تر سرطان‌ها (مانند پستان، ریه، پروستات یا روده بزرگ) اندازة تومور و اینکه آیا سرطان به غدد لنفاوی یا دیگر قسمت‌های بدن منتشر شده یا نه، مشخص‌كنندة مرحلة بيماري است؛ براي اين منظور پزشک دستور انجام عکس‌برداری با اشعه ایکس، آزمون‌هاي آزمایشگاهی و دیگر آزمايش‌ها را صادر مي‌كند.

درمان (Treatment)

بسیاری از مبتلایان به سرطان مایلند در دورة درمان خود نقشی فعال ایفا كنند. اينکه بیمار بخواهد هر چه بيش‌تر دربارة بیماری خود و روش‌های درمانی آن بداند بسيار طبيعي است؛ با این وجود، اضطراب ناشي از ضربة‌ روحي که پس از تشخیص به بیمار وارد مي‌شود معمولاً شرایط را برای فکر کردن درباره سؤالاتی که مي‌خواهد از پزشک بپرسد، مشکل مي‌کند. بنابراين تهیه فهرستی از سؤالات مورد نظر پیش از هر بار مراجعه به پزشک مفید است.

برای به خاطر داشتن گفته‌های پزشک، مي‌توانید از یاداشت برداری، یا ضبط صوت استفاده كنيد. برخی نیز تمایل دارند در هنگام صحبت با پزشک، دوست و یا عضوی از اعضای خانواده خود را به‌منظور شرکت در بحث‌، یادداشت برداری یا گوش کردن به صحبت‌ها همراه ببرند.

احتیاجی نیست تمام سؤالات را در يك جلسه بپرسید؛ در آينده بازهم فرصت خواهید داشت تا از پزشک یا پرستارتان در مورد مطالبی که برایتان روشن نيست توضیح بخواهيد.

ممکن است پزشکتان شما را به متخصص دیگري معرفی کند و یا شما از وی انجام چنين كاري را بخواهید. متخصصان و مراجعي که کارشان به نحوي با درمان سرطان ارتباط دارد عبارتند از: جراحان، سرطان‌شناسان، متخصص بيماري‌هاي خون و سرطان‌شناسان متخصص پرتودرماني.

جویا شدن نظر یک متخصص دیگر (Getting A Second Opinion)

پیش از آغاز درمان، شاید مایل باشید نظر متخصص دیگری را نيز دربارة تشخیص بيماري و روش درمانی‌تان بپرسید. بسیاری از شرکت‌های بیمه، در صورتی که پزشکتان نظر متخصص دیگری را درخواست کند، هزینه‌های این کار را تقبل مي‌کنند. ممکن است جمع آوری سوابق پزشکی و گرفتن وقت ملاقات از یک پزشک دیگر کمي‌زمان بر و دشوار باشد. معمولاً صرف يك زمان چند هفته‌اي برای اين كار مشکلی در درمان شما ایجاد نمي‌کند و در بيش‌تر موارد، تأخیر در شروع درمان از تأثیر آن نمي‌کاهد؛ اما در برخی مبتلایان، درمان بايد بی‌درنگ آغاز شود. برای اطمینان خاطر، بهتر است در این‌باره با پزشکتان مشورت كنيد.

چند روش برای یافتن یک پزشک متخصص دیگر وجود دارد:

پزشکتان مي‌تواند شما را به یک یا چند متخصص دیگر معرفی کند؛ در مراکز درمان سرطان، اغلب چند متخصص به‌عنوان یک تیم با هم همکاری مي‌کنند.

معمولاً‌ انجمن‌های پزشکی محلی یا استانی، بیمارستان‌ها و یا دانشکده‌های پزشکی هم مي‌توانند متخصصانی را به شما معرفی كنند.

سازمان‌های غیر انتفاعی فعال در زمینة سرطان نیز مي‌توانند کمکتان کنند.

روش‌های درمان (Treatment Methods)

برنامة درمانی عمدتاً بستگی به نوع و مرحلة سرطان دارد.

پزشکان همچنین سن و سلامت عمومي‌ بيمار را نیز در نظر مي‌گیرند. هدف از درمان، اغلب بهبود کامل سرطان است؛ در غيراين‌صورت، هدف كنترل بیماری تا حد امکان و کاهش علائم آن است. برنامة درمانی ممکن است به‌مرور زمان، با توجه به پيشرفت يا توقف بيماري، تغییر کند.

بيش‌تر برنامه‌های درمانی شامل جراحی، پرتودرماني، یا شیمي‌درمانی است و برخی ديگر نيز برنامه‌هاي هورمون‌درمانی یا درمان زیست‌شناختي را شامل مي‌شود. علاوه براین‌ها، ممکن است پیوند سلول‌های بنیادی برای بيماراني انجام شود كه قادر به دريافت شيمي‌درماني و يا پرتودرماني با دوز بسيار بالا باشد.

در مورد برخی از انواع سرطان تنها یک روش درمانی بهترین نتیجه را مي‌دهد، ولي برای بعضي دیگر ممکن است ترکیبی از چند روش مؤثرتر واقع شود.

روش‌های درمانی ممکن است تنها در قسمت خاصی از بدن (درمان موضعی) یا روی تمام بدن (درمان سيستميك) اثر داشته باشند:

درمان موضعی: در این درمان، سرطان را تنها در یک قسمت بدن از بین برده يا برمي‌دارند. عمل جراحی برای برداشتن یک تومور، درماني موضعی است؛ همچنین پرتودرماني به‌منظور كاهش اندازة تومور یا از بین بردن آن هم درمان موضعی محسوب مي‌شود.

درمان سيستميك: در این روش داروها یا مواد خاصي را وارد جریان خون مي‌کنند تا سلول‌های سرطانی را در تمام بدن از بین ببرند؛ این کار باعث از بین رفتن یا کاهش سرعت رشد سلول‌های سرطانی مي‌شود که به بافت‌ها و اندام‌های دورتر از تومور اصلی منتشر شده‌اند. شیمي‌درمانی، هورمون‌درمانی و درمان زيست‌شناختي جزء درمان‌های سيستميك محسوب مي‌شوند.

پزشک مي‌تواند جزئیات روش‌های درمانی که بايد انجام دهيد و نتایجی را که از هر یک انتظار دارد برایتان توضيح دهد. شما و پزشکتان با همفكري مي‌توانید تصمیم بگیرید که بهترین برنامة درمانی کدام است.

به دلیل اینکه روش‌های درمان سرطان اغلب به بافت‌ها و سلول‌های سالم نيز آسیب مي‌رساند، ایجاد عوارض جانبی در بدن شما امري طبیعی است. عوارض جانبی عمدتاً به نوع و ميزان گستردگي درمان بستگی دارد. عوارض جانبی ممكن است در هر شخص متفاوت باشد، و نیز هر مرحله از درمان، ممکن است عوارض جانبی متفاوتی داشته باشد.

در هر مرحله از درمان سرطان، مي‌توان از مراقبت‌های حمایتی براي کاهش عوارض جانبی درمان، مهار درد و دیگر علائم و رفع مشکلات عاطفی و جسمي بهره برد.

ممكن است بخواهيد پیش از آغاز درمان سؤالات زیر را از پزشک خود بپرسید:

تشخیص شما در مورد من چيست؟

آيا سرطان گسترش پیدا کرده و در صورت پاسخ مثبت، به کجاها منتشر شده است؟ بیماری در چه مرحله‌ای قرار دارد؟

هدف از درمان چیست؟ چه روش‌های درمانی را می‌توانم انتخاب کنم؟ شما کدام‌يك را توصیه می‌کنید و چرا؟

هر روش چه مزایایی دارد؟

خطرات و عوارض جانبی هر روش چيست و چگونه می توانم با عوارض جانبی آن مقابله كنم؟

آیا ناباروری هم جزء عوارض جانبی روش درمانی‌ام خواهد بود؟ در صورت مثبت بودن پاسخ آيا می‌توان چاره‌ای برای این مشکل پیدا کرد؟ آیا باید ذخيرة اسپرم يا تفكيك را در نظر داشته باشيم؟

برای اینکه برای درمان آماده شوم چه کاری بايد انجام دهم؟

فواصل زمانی چه مدت است و درمان چقدر طول خواهد کشید؟

آیا لازم است فعالیت‌های عادی‌ام را تغییر دهم؟و اگر جواب مثبت است، برای چه مدت؟

هزینة درمان حدوداً چقدر خواهد بود؟

چه روش‌های درمانی جدیدی تحت بررسی هستند؟ آیا شرکت در پژوهش بالینی برای من مناسب است؟

جراحی

در بيش‌تر موارد، جراح تومور را با مقداری از بافت‌های مجاور آن بر مي‌دارد. برداشتن بافت‌های مجاور مي‌تواند در پیشگیری از رشد مجدد تومور کمک کند. جراح ممکن است برخی از غدد لنفاوی مجاور تومور را نیز بردارد.

عوارض جانبی جراحی معمولاً به اندازة تومور، محل آن و نوع جراحی بستگی دارد. بهبودی پس از جراحی به زمان نیاز دارد؛ زمان لازم برای بهبودی با توجه به نوع جراحی و همچنين در افراد مختلف، متفاوت است؛ احساس خستگی یا ضعف، تا مدتي طبیعی است.

بيش‌تر بيماران تا چند هفته‌ پس از جراحی احساس ناراحتی مي‌کنند، ولي با مصرف بعضي داروها مي‌توان تا اندازه‌اي درد را مهار کرد؛ پیش از جراحی، بهتر است با پزشک یا پرستارتان دربارة برنامة کاهش درد صحبت کنید، اگر به مسكن بيش‌تري نياز داشتيد، پزشک مي‌تواند برنامه كاهش درد را تعديل كند.

بيش‌تر افراد نگرانند که جراحی (یا حتی نمونه‌برداری) موجب گسترش بیماری شود. این امر به ندرت اتفاق مي‌افتد. جراحان اغلب با استفاده از روش‌هایی خاص، و انجام مراحل بسیار زیاد سعي دارند از گسترش سلول‌های سرطانی پیشگیری كنند؛ به‌عنوان مثال، اگر مجبور باشند بافت‌های بیش از یک ناحیه را بردارند، برای هر ناحیه از وسایل جراحی جداگانه‌ای استفاده مي‌کنند و با این روش احتمال انتشار سلول‌های سرطانی را به بافت‌های سالم کاهش مي‌دهند.

برخی افراد هم فكر مي‌كنند اگر در هنگام عمل جراحی، سرطان آنها در معرض هوای آزاد قرار گیرد، بیماری آنها گسترش مي‌یابد. این موضوع حقیقت ندارد و هوا باعث گسترش سرطان نمي‌شود.

پرتودرماني (Radio Therapy)

در پرتودرماني از پرتو‌های پرانرژي برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده مي‌شود. پزشکان انواع مختلفي از روش‌هاي پرتودرماني و در برخی موارد ترکیبی از این روش‌ها را به‌كار مي‌برند.

پرتودرماني خارجي: در این روش تشعشعات از دستگاه بزرگی مي‌تابد كه در خارج از بدن قرار دارد؛ بيش‌تر افرادی که از این روش درمان استفاده مي‌کنند بايد به مدت چند هفته، هفته ای 5 روز، برای درمان به بیمارستان یا کلینیک مراجعه ‌کنند.

پرتودرماني داخلي (پرتودرماني به‌روش كاشت يا پرتودرماني از نزديك): در این روش منشأ تشعشعات، مواد رادیواکتیوی است که درون محفظه‌های ریز، سوزن‌ها یا لوله‌های نازک پلاستیکی قرار داده شده داخل بافت یا اطراف آن کار گذاشته مي‌شوند. معمولاً بیمار در طی درمان در بیمارستان بستری مي‌شود؛ محفظه رادیو اکتیو اغلب چند روز در بدن بیمار باقی مي‌ماند.

پرتودرماني سيستميك يا پرتودرماني تمام بدن: در این روش منشأ تشعشات مایع یا کپسولی حاوی مواد رادیواکتیو است که به تمام قسمت‌های بدن مي‌رسد؛ بیمار این مایع یا کپسول را مي‌بلعد و یا به وي تزریق مي‌شود. از اینگونه پرتودرماني به‌جز درمان سرطان، براي مهار درد شدید ناشی از سرطان پیشرفته نيز استفاده مي‌شود. امروزه بعضي از سرطان‌ها را به این شیوه درمان مي‌کنند.

عوارض جانبی پرتودرماني بيش‌تر به‌میزان و نوع تشعشاتی که به بیمار داده مي‌شود و همچنين ناحیه‌ای از بدن که تحت درمان است بستگی دارد. برای مثال، پرتودرماني ناحیة شکم مي‌تواند موجب حالت تهوع، استفراغ و اسهال را شود. ممکن است پوست بیمار در ناحیه تحت درمان قرمز، خشک و حساس شود و يا در آن ناحيه دچار ریزش مو شود.

در طي پرتودرماني، به‌خصوص در هفته‌های آخر، ممکن است بسیار خسته شوید، استراحت مهم است، اما در عین حال به بیماران توصیه مي‌شود تا جایی که مي‌توانند فعالیت هم داشته باشند.

خوشبختانه، بيش‌تر عوارض جانبی به‌مرور از بین مي‌روند. در این ميان راه‌هایی هم برای کاهش ناراحتی بیمار وجود دارد. اگر در حین درمان، بیمار دچار عارضه جانبی بسیار شدیدی شود، ممکن است پزشک درمان وی را موقتاً متوقف كند.

شیمي‌درمانی

شیمي‌درمانی استفاده از داروهايي خاص برای از بین بردن سلول‌های سرطانی است. در مورد بيش‌تر بیماران، شیمي‌درمانی از طریق دهان یا ورید انجام مي‌شود و در هر دو صورت دارو وارد جریان خون مي‌شود و مي‌تواند به سلول‌های سرطانی در تمام بدن حمله کند.

معمولاً شیمي‌درمانی به صورت دوره‌ای انجام مي‌شود. بیماران یک روز یا بيش‌تر تحت درمان قرار مي‌گیرند، سپس پیش از آغاز دورة جدید درمان يك دوره استراحت را، به مدت چند روز یا چند هفته، به‌عنوان دورة بازتوانی مي‌گذرانند.

بيش‌تر بیماران، داروی خود را در بخش بیماران سرپایی بیمارستان، در مطب پزشک یا خانه مصرف مي‌کنند، ولي برخي هم ممکن است در بیمارستان بستری ‌شوند.

عوارض جانبی این روش درمانی به نوع دارو و میزان مصرف آن بستگي دارد؛ این داروها بر سلول‌های سرطانی و دیگر سلول‌هایی که به سرعت تقسیم مي‌شوند تأثير مي‌کنند و در موارد زير عوارض دارند:

سلول‌های خونی: هنگامي‌که دارو به سلول‌های خونی سالم آسیب برساند، خطر عفونت، کبودی یا خونریزی بيش‌تر مي‌شود و بیمار احتمالاً احساس ضعف و خستگی شديد خواهد كرد.

سلول‌های ریشه مو: شیمي‌درمانی ممکن است موجب ریزش مو شود؛ موهای بیمار دوباره رشد خواهد کرد، اما اغلب رنگ و جنسشان با موهاي قبل متفاوت است.

سلول‌های پوشانندة دستگاه گوارش: شیمي‌درمانی ممکن است باعث کم اشتهایی، حالت تهوع، استفراغ، اسهال یا دردهایی در دهان و لب‌ها شود.

برخی از اين داروها بر باروری تأثیر مي‌گذارند؛ بانوان ممکن است دیگر نتوانند بچه‌دار شوند و مردان هم شايد نتوانند كسي را بارور كنند.

با وجود اینکه عوارض جانبی شیمي‌درمانی گاه دردناک و نگران کننده است، اما معمولاً موقتی است و پزشک مي‌تواند آنها را درمان یا مهار کند.

هورمون‌درمانی (Hormone Therapy)

برخی انواع سرطان برای رشد به هورمون‌های خاصی احتیاج دارند؛ در هورمون‌درمانی از رسیدن اين هورمون‌ها به سلول‌های سرطانی يا از استفاده آن توسط سلول‌هاي سرطاني جلوگیری مي‌شود. این شیوة درمانی، از نوع درمان‌هاي سيستميك است.

در هورمون‌درمانی از دارو یا جراحی استفاده مي‌شود:

دارو: پزشک دارویی را تجویز مي‌کند که مانع از ساخت برخی هورمون‌های خاص، و یا مانع از فعالیت آنها مي‌شود.

جراحی: جراح اندام‌های سازندة هورمون (مانند تخمدان یا بیضه‌ها) را از بدن خارج مي‌کند.

عوارض جانبی هورمون‌درمانی بستگی به روش درمانی دارد؛ این عوارض اضافه وزن، گُر گرفتگی، حالت تهوع و اختلال در باروری را شامل مي‌شوند. در زنان، هورمون‌درمانی ممکن است باعث قطع و یا نامنظم شدن عادت ماهانه و نیز موجب خشکی واژنی شود. در مردان، هورمون‌درمانی مي‌تواند باعث ناتوانی جنسي يا، کاهش میل جنسی، بزرگ شدن و دردناك شدن پستان‌ها شود.

درمان زيست‌شناختي (Biological Therapy)

درمان زيست‌شناختي از نوع درمان‌های سيستميك است. این روش به سیستم ایمنی بدن (سیستم دفاع طبیعی بدن) برای مبارزه با سرطان کمک مي‌کند. برای مثال، در درمان برخی بیماران مبتلا به سرطان مثانه، پس از جراحی، از محلول ب. ث. ژ استفاده مي‌شود و پزشک این محلول را با سوند در مثانه تزريق مي‌کند؛ این محلول حاوی باکتری ضعیف شده‌ای است که سیستم دفاعي بدن، براي مقابله با سلول‌های سرطانی تحريك مي‌كند. ب. ث. ژ ممکن است موجب ایجاد عوارض جانبی شود و مثانه را به شدت دردناك كند؛ در برخي افراد هم موجب، حالت تهوع، تب خفيف يا لرز مي‌شود.

انواع دیگر درمان زيست‌شناختي اغلب به شکل تزريق وریدی، انجام مي‌شود. برخی بيماران در محل تزریق دچار تحریک‌های پوستی مي‌شوند و در بعضي دیگر عوارضی شبیه سرماخوردگی مانند تب، لرز، سردرد، دردهای عضلانی، خستگی بیش از حد، ضعف و حالت تهوع ایجاد مي‌كند. درمان زيست‌شناختي گاه موجب ایجاد عوارض جانبی خطرناک‌تری از قبيل تغییرات در فشار خون و اختلالات تنفسی نيز مي‌شود. اين درمان معمولاً در مطب پزشک، کلینیک یا بیمارستان، انجام مي‌گيرد.

پیوند سلول‌های بنیادی(Stem Cell Transplantation

پیوند سلول‌های بنیادین(Stem Cell) خون‌ساز، به بیمار قدرت مي‌دهد شیمي‌درمانی و پرتودرمانی با میزان بالای دارو و يا پرتو، یا هر دوي آنها را با هم تحمل كند. میزان بالای دارو یا پرتو سلول‌های سرطانی و سلول‌هاي سالم را در مغز استخوان همزمان از بین مي‌برد. پس از درمان، به‌وسیلة يك لولة پلاستیکی انعطاف‌پذير که درون یک ورید اصلی قرار مي‌گیرد، سلول‌های بنیادی و سالم خونساز به بيمار تزریق مي‌شود؛ اين سلول‌های بنیادی پیوندی، سلول‌های خونی جدیدی تولید مي‌کنند و مي‌توان آنها را از فردي ديگر يا خود بیمار، (پیش از شروع درمان)، گرفت. بیماران براي این درمان بايد در بیمارستان بستری ‌شوند.

عفونت و خونریزی از عوارض جانبی درمان با میزان بالای دارو/ پرتو و پیوند سلول‌های بنیادی است. علاوه بر این، بیمارانی که سلول‌های بنیادی را از یک اهدا کننده دریافت مي‌کنند، ممکن است به عارضةبيماري پيوند عليه ميزبان دچار شوند. در اين بيماري سلول‌های بنیادی پیوندی (مهمان) به بافت‌های بیمار (ميزبان) حمله مي‌کنند. در بيش‌تر موارد، GVHD به کبد، پوست یا دستگاه گوارش حمله مي‌کند. عارضة GVHD ممکن است خطرناک ویا حتی کُشنده باشد و احتمال دارد در هر زمان، حتی چندین سال پس از پیوند، نیز اتفاق بیفتد. البته مي‌توان به کمک دارو از GVHD پیشگیری کرده آن را مهار یا درمان كرد.

طب مكمل و جایگزین (Complementary And Alternative Medicine)

برخی مبتلایان به سرطان از طب مكمل و جایگزین استفاده مي‌کنند:

اصطلاحاً به روشی که توأم با روش درمانی استاندارد (متداول) به کار گرفته مي‌شود، مكمل مي‌گویند.

به روشی هم که از آن به‌جای روش درمانی متداول استفاده مي‌شود، جایگزین مي‌گویند.

طب سوزنی، ماساژ درمانی، داروهای گیاهی، رژیم‌های ویتامینی یا دیگر رژیم‌های غذایی مخصوص، تجسم، مراقبه و درمان معنوی گونه‌هایی از طب تکمیلی و جایگزین هستند.

بسیاری از بيماران مي‌گویند طب مكمل و جایگزین به آنها احساس بهتری مي‌دهد؛ با این وجود، گاه برخی از روش‌های مكمل و جایگزین مي‌توانند در روند درمان‌های متداول اختلالاتي زيان‌آور ایجاد کنند و برخی دیگر حتی اگر به‌تنهایی هم از آنها استفاده شود ممكن است مضر باشند.